Bát chánh đạo

          Phạn: Àyàstàngika-màrga.
          Cũng gọi: Bát thánh đạo, Bát chi thánh đạo, Bát thánh đạo phần, Bát đạo hạnh, Bát trực hạnh, Bát chánh, Bát đạo, Bát chi, Bát pháp. Bát lộ.
          Tám thứ chánh đạo cầu Niết-bàn. Đây là pháp môn thực tiễn đại biểu nhất trong 37 phẩm trợ đạo của Phật giáo, tức là 8 phương pháp hoặc 8 đường tắt chính xác hướng thẳng đến Niết-bàn giải thoát. Lúc chuyển pháp luân Đức Thế tôn thuyết về việc xa lìa 2 bên dục lạc và khổ hạnh, đi theo con đường trung đạo, tức chỉ cho Bát chánh đạo này.
          1. Chánh kiến (cũng gọi: Đế kiến): Thấy khổ là khổ, thấy tập là tập, thấy diệt là diệt, thấy đạo là đạo; có nghiệp thiện ác, có nghiệp báo thiện ác, có đời này đời sau, có cha mẹ; trong thế gian có bậc chân nhân đi đến cõi lành, đi theo đường lành, hướng về điều lành thì ở đời này đời sau sẽ thành tựu, tự chứng.
          2. Chánh tư duy (còn gọi: Chánh chí, Chánh phân biệt, Chánh giác, Đế niệm): Không có Dục giác, Sân giác và Hại giác. (không nghĩ đến tham muốn, không nghĩ đến giận tức, không nghĩ đến việc tổn hại người khác).
          3. Chánh ngữ (cũng gọi: Chánh ngôn, Đế ngữ): Xa lìa nói dối, nói đâm thọc 2 chiều, nói ác, nói thêu dệt ...
          4. Chánh nghiệp (còn gọi: Chánh hạnh, Đế hạnh): Lìa sát sinh, trộm cắp...
          5. Chánh mạng (cũng gọi: Đế thụ): Rời bỏ tà mạng như : chú thuật, bói toán...là cầu y phục, ăn uống, giường chõng, thuốc men, các đồ dùng sinh sống một cách đúng pháp (hành nghề chân chính) (không sinh nhai bằng những nghề nghiệp bất chính, nhu bói toán, bùa chú v.v..)
          6. Chánh tinh tấn (cũng gọi: Chánh phương tiện, Chánh trị, Đế pháp, Đế trị): Phát nguyện và phấn đấu thực hiện mỹ mãn nội dung phát nguyện : quyết dứt ác pháp đã sinh, quyết ngừa ác pháp chưa sinh, làm phát sinh thiện pháp; làm tăng trưởng đầy đủ thiện pháp đã sinh. Nghĩa là siêng năng làm việc thiện.
          7. Chánh niệm (cũng gọi: Đế ý): Lấy biệt tướng hoặc tổng tướng mà quán về tứ niệm xứ: thân, thụ, tâm, pháp.
          8. Chánh định (còn gọi: Đế định): Xa lìa pháp ác ở cõi dục, thành tựu Sơ thiền cho đến Tứ thiền.
          Bát chánh đạo dụ như thuyền bè có năng lực giúp đưa chúng sinh từ bên bờ này là cõi mê đến bờ bên kia là cõi giác ngộ, nên còn có tên là Bát đạo thuyền, Bát phiệt. Lại như căm, đùm, vành xe tương trợ lẫn nhau để cho xe chuyển động, Bát chánh đạo cũng ví gọi là Bát luân. Hơn nữa, đây là chỗ dạo chơi của bậc Thánh, nên còn gọi là Bát du hành, Bát do hành. Ngược lại, tà kiến, tà tư duy, tà ngữ, tà nghiệp, tà mạng, tà tinh tấn, tà niệm, tà định, gọi là Bát tà, Bát tà hạnh.