A DI ĐÀ PHẬT

     Phạn : Amita-buddha.
    Tạng: Dpag-tu-med, Dpag-yas.
    Cũng gọi : A-di-đà Phật, A-nhị-đa Phật, A-nhị-đả Phật.
    Gọi tắt: Di-đà.
    Giáo chủ thế giới Cực Lạc ở phương Tây.
    Kinh A-di-đà do ngài Cưu-ma-la-thập dịch : "Đức Phật kia có ánh sáng vô lượng nên gọi là Phật A-di-đà". Nhưng theo kinh A-di-đà bản tiếng Phạn và kinh Xưng Tán Tịnh Độ Phật Nhiếp Thọ thì Đức Phật kia sống lâu vô lượng, ánh sáng nhiệm mầu vô biên, nên gọi là Phật Vô Lượng Thọ, Phật Vô Lượng Quang.
    Trong các kinh phiên dịch vào thời kì đầu như : Bát Chu Tam-muội, Ðại A-di-đà, Duy-ma-cật cũng chỉ có danh hiệu A-di-đà. Do đó, nên biết danh hiệu Vô Lượng Thọ, Vô Lượng Quang là do đời sau căn cứ vào nghĩa gốc của danh từ ấy mà lập ra.
    Theo kinh Bình Đẳng Giác, Hậu Xuất A-di-đà Phật Kệ, kinh Xưng Tán Tịnh Độ Phật Nhiếp Thọ, Phật A-di-đà là Phật Vô Lượng Thanh Tịnh, thế giới của Phật A-di-đà gọi là thế giới Thanh tịnh, thế giới Cực Lạc.
    Theo kinh Vô Lượng Thọ, thượng, Phật A-di-đà vào kiếp quá khứ lâu xa, khi Đức Phật Tự Tại Vương trụ thế, có một vị quốc vương phát tâm vô thượng, bỏ ngôi vua, xuất gia, tên là Pháp Tạng. Tì-kheo Pháp tạng tu hành ở chổ Đức Phật Thế Tự Tại Vương, biết rõ tịnh độ của chư Phật, tư duy trải qua năm kiếp, rồi phát bốn mươi tám lời nguyền thù thắng. Sau đó không ngừng tích lũy công đức, cách nay mười kiếp, hạnh nguyện tròn đầy, thành Phật A-di-đà ở phương Tây, cách thế giới Ta-bà này 100.000 ức cõi Phật, do phước báo cảm được tịnh độ Cực Lạc. Ðến nay, Ngài vẫn còn đang thuyết pháp ở cõi ấy. Ngài là đấng giáo chủ của Tịnh độ môn, tiếp dẫn người niệm Phật vãng sinh về Tịnh độ Tây phương, nên còn gọi là Phật Tiếp Dẫn.
    Tuợng A-di-đà tam tôn, thông thường có 2 vị bồ tát Quán Thế Âm và  Ðại Thế Chí đứng hầu hai bên. Đức Phật A-di-đà cùng với hai vị Bồ tát này gọi là Tây phương tam thánh. Trong kinh luận Ðại thừa hiện còn, có tới 200 bộ nói về Đức Phật A-di-đà và các việc ở tịnh độ Cực Lạc của Ngài,
    Theo kinh Bát Chu Tam-muội, thượng, Phật A-di-đà có 32 tướng, ánh sáng chiếu suốt, trang nghiêm đẹp đẽ không ai sánh bằng. Theo lời dạy trong kinh Quán Vô Lượng Thọ, thân Phật Vô Lượng Thọ sáng như trăm nghìn ức sắc vàng Diêm-phù-đàn của cõi trời Dạ-ma. Thân Ngài cao 60 muôn ức na-do-tha hằng hà sa do-tuần. Lông trắng giữa hai đầu chân mày xoáy tròn về bên phải. Tướng lông trắng rộng gấp năm lần núi Tu-di. Mắt Ngài 2 phần đen trắng rõ ràng và lớn gấp bốn lần biển cả. Thân Ngài có 84.000 tướng. Trong mỗi tướng có vẽ đẹp. Trong mỗi vẽ đẹp có 84.000 tia sáng chiếu khắp các thế giới trong mười phương nhiếp lấy chúng sinh niệm Phật.
    Ở Tây Tạng, Đức Phật A-di-đà được phân biệt thành Đức Phật Vô Lượng Quang và Đức Phật Vô Lượng Thọ. Nếu cầu trí tuệ thì qui y Phật Vô Lượng Quang. Nếu cầu phước lạc, kéo dài tuổi thọ thì qui y Phật Vô Lượng Thọ.
    Trong Mật giáo, Phật A-di-đà tượng trưng cho Diệu quan sát trí của pháp thân Ðại Nhật Như Lai, gọi là Cam Lộ Vương. Trong mạn-đồ-la Kim cương giới, gọi là A-di-đà Như Lai Thân Thụ Dụng Trí Huệ, ngự giữa nguyệt luân ở phía Tây, thân màu vàng ròng, kiết ấn Tam-ma-địa, mật hiệu là Thanh Tịnh Kim Cương; chủng tử là (hrìh); hình tam-muội-da là hoa sen. Trong mạn-đồ-la Thai tạng giới, Ngài là Vô Lượng Thọ Như Lai, ngự ở phía Tây viện Trung Đài Bát Diệp; mật hiệu là Thanh Tịnh Kim Cương, chủng tử là (Sam); hình Tam-muội-da là hoa sen mới nở. Hình tượng tôn vị này, thân  màu vàng nhạt hoặc vàng ròng, mắt nhắm, đắp y mỏng, ngồi kiết già trên hoa sen báu, bắt ấn nhập định.