Bồ đề thụ

    Phạn: Bodhi-druma, Bodhi-taru, Bbodhi-vrksa, Bodhi.
    Pali: Bodhi-rukkha.
    Cũng gọi: Giác thụ, Ðạo thụ, Ðạo tràng thụ, Tu duy thụ, Phật thụ.
    Tên khoa học: Ficus religiosa.
    Cây bồ-đề ở phía Nam thành Già-da, nước Ma-kiệt-đà, Trung Ấn Độ. Đức Thích tôn đã chứng đắc quả vị Phật ở dưới cội cây này.
    Cây bồ-đề thuộc họ cây dâu, vốn sinh trưởng ở Đông Ấn Độ, là loại cây thường xanh, cao từ 3 mét trở lên; lá hình trái tim, đuôi nhọn dài, hoa ẩn trong túi hoa hình cầu, khi túi hoa chín thì có màu cam sậm, trong có quả nhỏ. Trung Quốc gọi là Bát-đa (Phạn: Asvattha), Bối-đa, A-thuyết-tha, A-phái-đa (dịch ý là Cát tường, Nguyên cát). Quả của nó gọi là Tát-bát-la (Phạn: Pippala), nên cây còn được gọi là Tát-bát-la thụ.
    Cây bồ-đề nơi Phật thành đạo, trải qua các thời đại, tuy đã nhiều lần bị vua A-dục, Vương phi Ðê-xá-la-hi-đa, vua Thiết-thưởng-ca.v.v… đốn chặt nhưng vẫn đâm chồi rậm rạp tươi tốt.
    Theo Ðại Sử (Mahàvamsa, XIX) bằng tiếng Pali thì con gái của vua A-dục là Tăng-già-mật-đa có lần đem nhánh cây bồ-đề này đến Tích Lan, trồng trong rừng Mahàmegha ở phía Nam thủ đô thành Anuràdhapura. Về sau, vào thế kỷ XII, khi giáo đồ Hồi giáo xâm nhập Ấn Độ, cây bồ-đề đạo tràng đã bị phá hoại một cách thảm hại, cho nên nhánh cây lại được đem từ Tích Lan trở về trồng lại ở Bồ-đề đạo tràng.
    Theo Nguyên Hanh Thích Thư 2, vào thời Lưu Tống, Nam triều, có vị tăng ở Trung Ấn Độ là Cầu-na-bạt-đà-la đem cây bồ-đề đến trồng ở Quảng Châu, Trung Quốc. Không bao lâu, ngài Ðạo Thúy lại chiết nhánh cây này đến trồng ở núi Thiên Thai. Vào đời Tống năm 1190, vị tăng người Nhật Bản là Vinh Tây lại đem nhánh cây ấy về trồng ở Nhật Bản.
    Trong kinh có nói rõ tên của 7 cây bồ-đề của  7 Đức Phật thời quá khứ, như cây Ba-ba-la (Phạn: Pàtalì) của Đức Phật Tì-bà-thi, cây Phân-đà-lợi (Phạn: Pundarìka) của Đức Phật Thi Khí, cây Sa-la (Phạn: Sàla) của Đức Phật Tì-xá-bà, cây Thi-lị-sa (Phạn: Sirìsa) của Đức Phật Câu-lâu-tôn, cây Ô-tạm-bà-la (Phạn: Udumbara) của Đức Phật Câu-na-hàm, cây Ni-câu-luật (Phạn: Nigrodha) của Đức Phật Ca-diếp, cây Bát-đa (Phạn: Asvattha) của Đức Phật Thích-ca Mâu-ni, và đời vị lai khi bồ-tát Di-lặc hạ sinh thành Phật, thì tên cây bồ-đề của ngài sẽ là Na-già (Phạn: Nàgapurpa, cây Long hoa).
    Theo kinh A-súc Phật Quốc, thượng, kinh Vô Lượng Thọ, nói về tịnh độ của Đức Phật A-súc, Đức Phật A-di-đà, cũng nói mỗi vị đều có riêng cây đạo tràng.
    Ngoài ra còn có một loại cây bồ-đề cao lớn, tên khoa học là Tilia migueliana, thuộc họ cây bồ-đề, cao từ 12 đến 15 mét, lá không giống cây tát-bát-la, đuôi không nhọn, rìa lá có hình sóng, quả màu đen, có thể dùng làm chuỗi.
    Tương truyền vào đời Lương, Nam triều, có vị tăng Trí Dược đem cây bồ-đề từ Thiên Trúc đến trồng ở Việt Đông, hạt của cây bồ-đề này bên ngoài có một vòng tròn lớn, đường vân như mây, những chấm nhỏ như sao, gọi là bồ-đề tinh nguyệt, cũng có thể dùng làm chuỗi. Ngày nay, tự viện nào cũng có trồng cây bồ-đề, là họ hàng với cây tát-bát-la nơi Ðức Thế Tôn thành đạo.

Read More

Bồ đề tâm

    Phạn: Bodhi-citta.
    Gọi đủ: A-nậu-đa-la-tam-miệu-tam-bồ-đề.
    Cũng gọi: Vô thượng chính chân đạo ý, Vô thượng bồ-đề tâm, Vô thượng đạo tâm, Vô thượng đạo ý, Vô thượng tâm, Ðạo tâm, Ðạo ý, Ðạo niệm, Giác ý.
    Tâm cầu thành Phật. Tâm là hạt giống sinh ra tất cả chư Phật, là ruộng tốt nuôi lớn tịnh pháp, sau khi phát khởi tâm này, siêng năng tinh tấn tu hành sẽ chóng được thành Phật. Thế nên biết bồ-tát Đại thừa trước tiên cần phải phát khởi tâm rộng lớn, gọi là phát bồ-đề tâm, phát tâm, phát ý. Mới bắt đầu phát tâm, gọi là sơ phát tâm. Người cầu vãng sinh Tịnh độ, cũng cần phát Bồ-đề tâm.
    Theo kinh Vô Lượng Thọ, hạ: "Ba hạng người vãng sinh đều nên phát tâm Vô thượng bồ-đề.
    Về thể tính của Bồ-đề tâm, phẩm Trụ Tâm kinh Ðại Nhật 1 ghi: "Biết tự tâm như thật, tức là Bồ-đề". Tức tự tính thanh tịnh tâm sẵn có là Bồ-đề tâm.
    Về các thứ duyên trợ giúp cho hành giả phát Bồ-đề tâm, theo kinh Bồ-tát Địa Trì 1, bốn thứ duyên để phát Bồ-đề tâm là:
    1. Thấy nghe thần thông biến hóa bất khả tư nghị của Phật, Bồ tát mà phát tâm.
    2. Tuy chưa thấy thần biến, nhưng được nghe nói về Bồ-đề và Bồ-tát tạng mà phát tâm.
    3. Tuy chẳng nghe chính pháp, nhưng tự thấy tướng pháp diệt, vì muốn hộ trì chính pháp mà phát tâm.
    4. Chẳng thấy tướng pháp diệt, nhưng thấy chúng sinh bị phiền não trói buộc khó phát tâm được nên mình phát tâm.

    Theo phẩm Phát Tâm trong Phát Bồ-đề Tâm Kinh Luận thượng, có 4 duyên:
    1. Tư duy về chư Phật.
    2. Quán lỗi lầm của thân.
    3. Thương xót chúng sinh.
    4. Cầu quả tối thắng.

    Theo Vô Lượng Thọ Kinh Tông Yếu, lấy Tứ hoằng thệ nguyện làm Bồ-đề tâm, rồi phân ra làm 2 loại là Tùy sự phát tâm (do sự việc cụ thể mà phát) và Thuận lí phát tâm (do chân lí phổ thông mà phát).
    Theo Ðại Thừa Nghĩa Chương 9, có 3 loại duyên:
    1. Tướng phát tâm: Thấy tướng sinh tử và Niết-bàn, nên chán sinh tử và phát tâm cầu Niết-bàn.
    2. Tức tướng phát tâm: Biết bản tính của sinh tử tịch diệt cùng Niết-bàn không khác; lìa tướng sai biệt mà khởi tâm bình đẳng.
    3. Chân phát tâm: Biết bản tính của Bồ-đề là tự tâm, bồ-đề tức tâm, tâm tức bồ-đề mà quay về bản tâm của chính mình.
    Theo Ma-ha Chỉ Quán 1, thượng, Bồ-tát Tạng giáo, Thông giáo, Biệt giáo cho đến Viên giáo, mỗi vị đều nhân suy lường lí của: Sinh diệt tứ đế, Vô sinh tứ đế, Vô lượng tứ đế, Vô tác tứ đế mà phát tâm; như thế gọi là Suy lí phát tâm.
    Luận Ðại Thừa Khởi Tín, có 3 loại phát tâm: Tín thành tựu phát tâm, Giải hạnh phát tâm, Chứng phát tâm. Tín thành tựu phát tâm lại chia làm 3 loại: Trực tâm, Thâm tâm, Ðại bi tâm. Mật tông chủ trương phát tâm là 1 trong 5 lần biến chuyển của chữ A và đặt nền tảng  trên 3 loại tâm bồ-đề: Hạnh nguyện, Thắng nghĩa, Tam-ma-địa của Bồ-đề Tâm Luận mà lập ra 4 loại phát tâm:
    1. Tín tâm: Tâm không chút nghi ngờ đối với việc cầu thành Phật đạo, vì đây là nền tảng của muôn hạnh, nên gọi là Bạch tịnh tín tâm (lòng tin trắng sạch).
    2. Ðại bi tâm: Sau khi phát Bạch tịnh tín tâm rồi thì phát Từ hoằng thệ nguyện. Đại bi tâm này còn gọi là Hạnh nguyện tâm, Hạnh nguyện bồ-đề tâm.
    3. Thắng nghĩa tâm: Chọn lựa sự chân thật thù thắng trong các giáo pháp. Thắng nghĩa tâm này còn gọi là Thắng Bát-nhã tâm, Thắng nghĩa bồ-đề tâm.
    4. Ðại Bồ-đề tâm: Ngay lúc quyết định bỏ cái liệt (kém, dở) chọn cái thắng (hay, tốt), mười phương chư Phật liền hiện trước mắt chứng minh, chúng ma thấy việc này đều khiếp sợ mà thoái lui. Ðại Bồ-đề tâm này còn gọi Tam-ma-địa Bồ-đề tâm.
    Tuy chia ra 4 tâm như trên, nhưng chúng vốn cùng một thể, cho đến ngày thành Phật cũng không giây phút nào xa nhau. Ðây là cái sở đắc do tự hành hóa tha, thế gian xuất thế gian đều tu tam mật của chư tôn, cho nên gọi là Hữu tướng Bồ-đề tâm.
    Nhưng xưa nay vì hữu tướng tức là vô tướng như hư không lìa tất cả tướng, nên khế hợp với Vô tướng Bồ-đề tâm.
    Sư Nguyên Không thuộc tông Tịnh Độ ở Nhật Bản có trước tác Tuyển Trạch Bản Nguyện Niệm Phật Tập cho rằng Bồ-đề tâm là tạp hạnh và bác bỏ. Căn cứ vào lí này, phái Trấn Tây của tông Tịnh Độ chia Bồ-đề tâm thành Bồ-đề tâm Thánh đạo môn và Bồ-đề tâm Tịnh độ môn và cho rằng Bồ-đề tâm là Tổng an tâm, còn Tam tâm (Chí thành tâm, Thâm tâm, Hồi hướng phát nguyện tâm) là Biệt an tâm, cho nên chủ trương cần phải phát Bồ-đề tâm.
    Phái Tây Sơn của tông Tịnh độ phân chia: Bồ-đề tâm của Hạnh môn và Bồ-đề tâm của Quán môn và cho rằng Bồ-đề tâm của Quán môn là 3 tâm đã đầy đủ, không cần Bồ-đề tâm của Hạnh môn.
    Tịnh độ Chân tông thì phân ra Tự lực Bồ-đề tâm và Tha lực Bồ-đề tâm. Trong đó, Phật dùng bản thệ nguyện cho chúng sinh tin ưa tức là tín tâm chân thật vì tâm nguyện làm Phật (tâm tự lợi nguyện thành Phật), tâm độ chúng sinh (tâm lợi tha tế độ tất cả chúng sinh), cho nên gọi là Tha lực bồ-đề tâm, Tịnh độ đại bồ-đề tâm.

Read More

Bồ Đề Đạt Ma

    Phạn: Bodhidharma.
    Dịch ý:  Ðạo Pháp.
    Cũng gọi: Bồ-đề-đạt-ma-đa-la, Ðạt-ma-đa-la, Bồ-đề-đa-la.
    Phổ thông: Ðạt-ma.
    Tổ thứ 28 của Thiền tông Ấn Độ và là Sơ tổ Thiền tông Trung Quốc. Ngài là người con trai thứ ba của Quốc vương nước Hương Chí (có chỗ nói là nước Bà-la-môn, nước Ba Tư) thuộc Nam Thiên Trúc, học đạo với tổ Bát-nhã-đa-la.
    Ngài và Phật Đại Tiên là 2 người học trò giỏi của tổ Bát-nhã Đa-la. Sau 40 tuổi, Ngài được truyền y bát. Đời Lương Vũ Đế, năm 520 (có thuyết nói năm 478), Ngài vượt biển đến huyện Phiên Ngung, tỉnh Quảng Đông. Vua Vũ Đế sai sứ rước Ngài đến kinh đô Kiến Nghiệp. Qua cuộc đối thoại với vua, thấy không khế hợp, Ngài liền qua sông đến đất Ngụy, dừng ở chùa Thiếu Lâm núi Tung Sơn, ngồi thiền xoay mặt vào vách. Người thời ấy do không hiểu ý, nên gọi Ngài là Bích Quán Bà-la-môn.
    Bây giờ, Sư Thần Quang ở Y Thủy, Lạc Thủy học nhiều sách vở, Sư vì cầu pháp với Ngài nên chặt tay, Ngài cảm kích trước tấm lòng chân thành của Sư liền truyền chân pháp An tâm phát hạnh, trao cho Sư tâm ấn Thiền tông, đổi tên Sư là Huệ Khả. Được 9 năm, Ngài định trở về Ấn Độ nên phó chúc chỗ thâm diệu của Thiền tông trao y bát và kinh Lăng Già (4 quyển) cho Sư Huệ Khả. Không bao lâu, Ngài thị tịch, được an táng tại chùa Thiếu Lâm núi Hùng Nhĩ. Hơn 3 năm sau, khi sứ nước Ngụy là Tống Vân đi qua núi Thông Lãnh chợt gặp Ngài quảy một chiếc giầy đi về Ấn Độ.
    Vua Lương Vũ Đế tôn xưng Ngài là Thánh Trụ Đại Sư; vua Đường Ðại Tông ban thụy hiệu là Viên Giác Đại Sư, tên tháp là Không Quán. Về đệ tử của Ngài, ngoài sư Huệ Khả còn có những vị khá nổi tiếng như Ðạo Dục, Tăng Phó (có chỗ nói Ðạo Phó), Ðàm Lâm v.v...
    Về pháp Thiền của Ngài, theo sự khảo cứu các tư liệu đào được ở Ðôn Hoàng, các học giả cho rằng: Trong các tác phẩm để lưu truyền học thuyết của Ðạt ma xưa nay hình như chỉ có luận Nhị Nhập Tứ Hạnh là bộ luận mang tư tưởng chân chính của tổ Bồ-đề Đạt-ma. Bộ luận này lấy pháp môn Bích quán làm chính yếu. Nhị nhập, chỉ cho 2 phương pháp tu hành là Lí nhập và Hành nhập. Lí nhập thuộc về tư duy giáo lí, Hành nhập thuộc về thực hành giáo pháp, là giáo nghĩa kết hợp giữa lí luận và thực hành về Thiền pháp. Lại, Ðạt-ma truyện trong Lăng-già Sử Tư Kí có một quyển nói lược về Tứ hạnh nhập đạo Đại thừa, do Sư Ðàm Lâm góp nhặt ngôn hạnh của Ngài Đạt-ma mà tập thành, ngoài ra còn có Thích Lăng Già Yếu Nghĩa (1 quyển), 2 quyển này còn gọi là luận Ðạt-ma, được lưu hành rộng rãi vào thời ấy.
    Các tác phẩm nói về phương pháp tu hành của ngài Đạt-ma gồn có: Thiếu Thất Lục Môn Tập, Ðạt-ma Hòa Thuợng Tuyệt Quán Luận, Thích Bồ-đề Đạt-ma Vô Tâm Luận, Nam Thiên Trúc Bồ-đề Đạt-ma Thiền Sư Quán Môn, Thiếu Thất Dật Thư v.v...

Read More

Bồ đề

           I. Bồ đề.
    Phạn, Pàli: Bodhi.
    Dịch ý: Giác, Trí, Tri Đạo.
    Trí huệ đoạn tuyệt phiền não thế gian để thành tựu Niết-bàn, tức là trí giác ngộ mà Phật, Duyên giác, Thanh văn đã chứng được ở quả vị của mình.
    Trong ba loại Bồ-đề này, Bồ-đề của Phật là cứu cánh vô thượng, nên gọi là A-nậu-đa-la-tam-miệu-tam-bồ-đề, dịch là Vô Thượng Chính Đẳng Chính Giác, Vô Thượng Chính Biến Tri, Vô Thượng Chính Chân Đạo, Vô Thượng Bồ-đề.
    Theo luận Ðại Trí Độ 53, Bồ-đề có 5 loại:
    1. Phát tâm Bồ-đề: Loại Bồ-đề của Bồ-tát ở giai vị Thập tín phát tâm cầu Bồ-đề, tâm này là nhân đưa đến quả Bồ-đề.
    2. Phục tâm Bồ-đề: Loại Bồ-đề của Bồ tát ở giai vị Thập trụ, Thập hạnh, Thập hồi hướng do thực hành các Ba-la-mật, chế phục phiền não, hàng phục tâm mình.
    3. Minh tâm Bồ-đề: Loại Bồ-đề của Bồ tát ở giai vị Ðăng địa đã liễu ngộ Thật tướng các pháp rốt ráo thanh tịnh, là tưởng Bát-nhã Ba-la-mật.
    4. Xuất đáo Bồ-đề: Loại Bồ-đề của Bồ tát ở giai vị Bất động địa, Thiện huệ địa, Pháp vân địa; vị này ở trong Bát-nhã Ba-la-mật, diệt trừ phiền não trói buộc mà ra khỏi ba cõi, đến Nhất thiết trí.
    5. Vô thượng Bồ-đề: Bồ-đề của đấng Ðẳng giác, Diệu giác đã chứng thành A-nậu-đa-la-tam-miệu-tam-bồ-đề, tức là giác trí của quả vị Phật.

    Theo Pháp Hoa Kinh Luận, hạ, ở nơi 3 thân Pháp, Báo, Hóa của Phật, lập 3 loại bồ-đề: Pháp Phật Bồ-đề (Pháp thân Bồ-đề), Báo Phật Bồ-đề (Báo thân Bồ-đề),và Ứng Phật Bồ-đề (Ứng thân Bồ-đề).
    Ðại Thừa Nghĩa Chương 18 phân chia Vô thượng Bồ-đề làm 2 loại: Phương tiện bồ-đề và Thanh tịnh bồ-đề.
    Tông Thiên Thai còn lập ra 3 nghĩa Bồ-đề:
    1. Thật tướng Bồ-đề (cũng gọi: Vô thượng bồ-đề): Ngộ được chân tính bồ-đề thuộc lí thật tướng, ứng với đức Pháp thân.
    2. Thật trí Bồ-đề (cũng gọi: Thanh tịnh bồ-đề): Ngộ được trí huệ thuộc lí khế hợp, ứng với đức Bát-nhã.
    3. Phương tiện Bồ-đề (cũng gọi: Cứu cánh bồ-đề): Ngộ được tác dụng tự tại giáo hóa chúng sinh, ứng với đức giải thoát.

Read More